Nú er komið nóg!  Ekki fleiri ónauðsynlegar virkjanir í Þjórsá!

Fimm nýjar virkjanir á teikniborðinu við Þjórsá

Þjórsá var fyrst virkjuð með Búrfellsvirkjun á sjöunda áratugnum. Síðan þá hefur mikið vatn runnið til sjávar og fjöldi virkjana og miðlana verið reistar ofar á Þjórsár- og Tungnaársvæðinu. Nú hefur Landsvirkjun hins vegar uppi áætlanir um fimm nýjar virkjanir sem munu eyðileggja umhverfi Þjórsár neðar í ánni og valda leirfoki og umhverfisspjöllum í héraðinu. Hér er yfirlit yfir virkjanahugmyndir Landsvirkjunar og helstu áhrif þeirra á umhverfi og samfélag.
Engin þessara fyrirhuguðu virkjanahugmynda hefur enn verið samþykkt með útgáfu framkvæmdaleyfis. Skýrslur Landsvirkjunar um umhverfismat vegna Hvamms-, Holta- og Urriðafossvirkjana eru enn fremur útrunnar þar sem þær eru vel yfir tíu ára gamlar. Vegna mjög alvarlegra ágalla er eðlilegt að gera þá kröfu að umhverfismat verði aftur unnið frá grunni fyrir hverja virkjun fyrir sig.

Yfirlit

Búrfellsvirkjun við Þjórsárdal var vígð 1970. Hún var fyrsta virkjun Landsvirkjunar og markaði jafnframt upphaf stóriðjustefnunnar á Íslandi.

Fimm nýjar virkjanahugmyndir eru nú á teikniborðinu á Þjórsársvæðinu. Þessar virkjanir koma til með að gjörspilla umhverfi Þjórsár verði þær að veruleika:

Hér til hliðar má sjá kort yfir fyrirhugaðar virkjanir í neðri hluta Þjórsár, neðan Sultartangavirkjunar. Að neðan eru kort fyrir hverja virkjanahugmynd.

Fjölmiðlar og aðrir áhugasamir geta fengið kortagögn af verndumthjorsa.is send til sín með því að senda beiðni á verndumthjorsa [hjá] gmail.com.

Hvammsvirkjun

– leirfok og jökulgrátt lón í blómlegu landbúnaðarhéraði, á teikniborðinu

Gert er ráð fyrir að Þjórsá verði stífluð um 6 km fyrir ofan Árnes í Þjórsárdal. Þar verður til nýtt lón sem nefnist Hagalón og mun það fylla dalbotninn. Vatn úr Þjórsá verður leitt að stöðvarhúsi neðanjarðar við Skarðsfjall austan árinnar og aftur út í farveg Þjórsár um 3 km fyrir ofan Árnes. Möguleg áhrif Hvammsvirkjunar á umhverfi og samfélag eru víðtæk og vantar upp á frekari rannsóknir á þáttum eins og lífríki, leirfoki, ferðaþjónustu, fasteignaverði o.fl. Því er brýnt að vinna umhverfismat fyrir virkjunina upp á nýtt.

Hvammsvirkjun, grunnupplýsingar:
  • Uppsett afl:  93 MW
  • Orkuvinnsla:  735 GWst./ári
  • Flatarmál lóns (Hagalón):  um 4 ferkílómetrar
  • Flatarmál þurrs farvegar í Þjórsá neðan stíflu:  um 0,7 ferkílómetrar

Greinar og vefsíður:

Helstu áhrif Hvammsvirkjunar á umhverfi og samfélag

  • Foksvæðið við Hvammsvirkjun verður niðri í byggð. Leirfok mun því berast reglulega yfir sveitirnar, Laugaland og Hellu. Ekki þarf sterkan vind (um 4-5 metra á sekúndu) til þess að fínkornóttur leir fjúki af stað. Grunnskóli og leikskóli í Árnesi eru í innan við 3 km fjarlægð frá gamla farveginum og innan við 6 km fjarlægð frá lónstæðinu.
  • Ekki hafa verið skoðuð hugsanleg áhrif virkjunarinnar á verð fasteigna (lögbýli, íbúðarhús og sumarhús) í héraðinu vegna leirfoks og annarra umverfisáhrifa. Virkjunin mun líklega hafa einhver áhrif til lækkunar á fasteignaverði og rýra gildi eigna. Þarna vantar allan samanburð við rannsóknir annars staðar frá. Sumar fasteignir nálægt virkjuninni gætu orðið tregar í sölu.
  • Hvammsvirkjun gæti haft hamlandi áhrif á vöxt atvinnutækifæra, til að mynda í landbúnaði og ferðaþjónustu. Gífurlegur vöxtur hefur orðið í ferðaþjónustu beggja megin Þjórsár frá því upphafleg skýrsla Landsvirkjunar kom út. Þrátt fyrir það hafa ekki verið gerðar neinar rannsóknir á áhrifum virkjunarinnar á ferðaþjónustu vestan og austan Þjórsár. Brýn þörf er að bæta úr þessu.
  • Hvammsvirkjun mun óhjákvæmilega fylgja leirfok um yfir héraðið og víðar um Suðurland. Bæði verður fok úr lónstæðinu og úr gömlum farvegi Þjórsár, sem verður nánast þurr stærstan hluta ársins. Þjórsá ber stöðugt fram jökulleir sem safnast upp á virkjunarsvæðinu. Þess vegna eru engar mótvægisaðgerðir raunhæfar til frambúðar til þess að komast hjá leirfoki því ómögulegt verður að koma öllum leirnum af virkjunarsvæðinu.
  • Hvammsvirkjun mun setja lífsskilyrði laxastofns Þjórsár, sem er einn sá stærsti við Norður-Atlantshaf, í mikið uppnám. Enginn aðili er í þeirri aðstöðu að geta fullyrt eða ábyrgst fyrirfram að mótvægisaðgerðir heppnist og eru allar hugmyndir þar að lútandi hrein óskhyggja.
  • Áhrif Hvammsvirkjunar á ferðaþjónustu beggja vegna Þjórsár verða mikil þar sem ferðamenn, innlendir sem útlendir, fara um svæðið til að komast upp á hálendið, svo sem upp á Sprengisand, í Veiðivötn og Landmannalaugar. Leirfok af virkjunarsvæðinu, jökulgrátt lón, háspennulínur og fleiri atriði skipta máli varðandi ferðamennsku. Þarna er þörf á frekari rannsóknum.
Hér á vefnum er ítarleg umfjöllun um Hvammsvirkjun og áhrif hennar á umhverfi og samfélag.

Búrfellslundur

– iðnaðarsvæði með vindmyllum, á stærð við allt byggt svæði í Reykjavík, í forathugun

Búrfellslundur er heiti á víðáttumiklu iðnaðarsvæði á hálendinu norðaustan við Búrfell. Þar er gert ráð fyrir þyrpingu allt að 80 vindmylla úr stáli sem geta náð allt að 135 metra hæð. Landsvirkjun er um þessar mundir að kynna hugmyndir sínar um iðnaðarsvæðið. Allir ferðamenn sem fara upp úr Þjórsárdal inn á miðhálendið (Sprengisand, Veiðivötn og Þjórsárver) eða Fjallabak (Landmannalaugar og Eldgjá) koma til með að sjá vindmyllurnar. Iðnaðarsvæðið Búrfellslundur verður austan Þjórsár og er gert ráð fyrir því þar sem núverandi þjóðvegur liggur (Landvegur).

Búrfellslundur, grunnupplýsingar:
  • Fjöldi:  allt að 80 vindmyllur
  • Hæð hverrar vindmyllu: allt að 135 metrar
  • Uppsett afl:  allt að 200 MW
  • Orkuvinnsla:  allt að 705 GWst./ári
  • Flatarmál iðnaðarsvæðis:  allt að 40 ferkílómetrar

Greinar og vefsíður:

Helstu áhrif iðnaðarsvæðisins Búrfellslundar á umhverfi og samfélag

  • Mikil sjónmengun verður af stálmöstrum í Búrfellslundi með vindmyllum sem ná allt að 135 metra hæð. Vindmyllurnar koma alltaf til með að vera eins og illa gerðir hlutir á þessum stað og stinga í stúf við fábrotið, en jafnframt fagurt umhverfið.
  • Enginn vafi leikur á því að manngert iðnaðarsvæði í Búrfellslundi með vindmyllum muni trufla verulega upplifun íslenskra og útlendra ferðamanna á leið til og frá hálendinu. Um iðnaðarsvæðið í Búrfellslundi liggur aðalleiðin upp á hálendið, upp á Sprengisand, í Veiðivötn og Landmannalaugar, og munu vindmyllurnar til að mynda spilla fögru útsýni frá þessum slóðum í átt til Heklu.
  • Áhrif á ferðaþjónustufyrirtæki á svæðinu vegna Búrfellslundar verða vafalítið mikil, enda byggja þau á aðsókn inn á hálendið þar sem vindmyllusvæðið liggur. Útsýni frá fjallaskálanum í Áfangagili verður til að mynda eyðilagt enda munu vindmyllurnar blasa við frá skálanum og nágrenni hans.
  • Öryggislýsing ofan á stálmöstrunum í Búrfellslundi þegar rökkva tekur og á kvöldin og nóttunni mun eyðileggja náttúrulegt myrkur á svæðinu og hafa sérlega slæm áhrif á vetrarferðamennsku á svæðinu, sem fer stöðugt vaxandi. Skilyrðum til stjörnu- og norðurljósaskoðunar verður fórnað fyrir fremur litla orkuvinnslu.
  • Iðnaðarsvæði Búrfellslundar verður gríðarstórt, allt að 40 ferkílómetrar undir 80 vindmyllur. Það er svipað landsvæði að flatarmáli og allt það land sem fer undir byggð í Reykjavík.
  • Orkan frá Búrfellslundi mun einkum nýtast í þágu þungaiðnaðar (stóriðju) á suðvesturhorni landsins, enda eru stærð og umfang virkjunarinnar langt umfram aukningu á orkuþörf almennings. Vafasamt að tala um græna orku af þessum sökum enda umhverfisáhrif virkjanakostsins mikil og umfang tröllvaxið.
Hér á vefnum er ítarleg umfjöllun um Búrfellslund og áhrif á umhverfi og samfélag.

Ný Búrfellsvirkjun II

– ný og sjálfstæð virkjun við Búrfell, hefur ekki verið samþykkt

Búrfellsvirkjun var reist á sjöunda áratugnum vegna álverksmiðju í Straumsvík. Hún markaði upphaf stóriðjustefnunnar á Íslandi. Ný Búrfellsvirkjun II er algerlega sjálfstæð virkjun í nýju stöðvarhúsi um 1,5 km frá upphaflegu Búrfellsstöðinni. Nýja virkjunin mun á sumrin draga enn frekar úr rennsli um upphaflegan farveg Þjórsár austan og sunnan Búrfells og þeir myndarlegu fossar sem þar er að finna, Tröllkonuhlaup og Þjófafoss, verða enn sjaldséðari.

Núverandi Búrfellsvirkjun (vígð 1970)
  • Uppsett afl:  270 MW
  • Orkuvinnsla:  2300 GWst./ári
  • Flatarmál lóns (Bjarnarlón):  um 1 ferkílómetri
  • Flatarmál þurrs farvegar í Þjórsá neðan stíflu:  um 3 ferkílómetrar

Ný Búrfellsvirkjun II – ný virkjun (á teikniborðinu), grunnupplýsingar:
  • Uppsett afl:  100 MW
  • Orkuvinnsla:  300 GWst./ári
  • Flatarmál lóns og þurrs farvegar í Þjórsá:  sama og við núverandi Búrfellsvirkjun

Greinar og vefsíður:

Áhrif nýrrar Búrfellsvirkjunar á landslag og upplifun ferðamanna

  • Í upphaflegum farvegi Þjórsár eru tveir stórfenglegir fossar, Tröllkonuhlaup og Þjófafoss, auk fjölda minni ónefndra fossa og flúða. Sá farvegur er nú þurr stærstan hluta ársins og fossarnir því yfirleitt þurrir en þeir sjást af og til á sumrin. Ef reist verður ný Búrfellsvirkjun mun enn frekar draga úr rennsli um Tröllkonuhlaup og Þjófafoss svo enn sjaldgæfara verður að sjá vatn í þeim.
  • Ferðamenn austan Þjórsár, bæði innlendir og erlendir, aka framhjá farvegi Þjórsár við Búrfell á leið sinni upp á hálendið. Fossarnir í Þjórsá við Landveg eru vinsælir áfangastaðir, einkum þegar vatn er í fossunum. Hver aukadagur þar sem farvegur Þjórsár er þurr við Tröllkonuhlaup og Þjófafoss vegna vatnsnotkunar nýrrar Búrfellsvirkjunar er í raun tapaður dagur fyrir ferðamenn og ferðaþjónustuna.
  • Athygli vekur að Landsvirkjun kýs að nota orðalagið „stækkun Búrfellsvirkjunar“ sem er villandi, því hér er augljóslega um algerlega nýja Búrfellsvirkjun að ræða. Hin upprunalega Búrfellsvirkjun hefur þegar verið stækkuð en nýreist Búrfellsvirkjun II verður í nýju stöðvarhúsi, um 1,5 km frá gömlu virkjuninni. Inntakslónið er samnýtt en aðrir þættir virkjunarinnar, svo sem inntaksvirki, aðrennslisgöng og stöðvarhús, þarf að allt að reisa eða grafa sérstaklega fyrir nýja Búrfellsvirkjun II.
  • Ef raunverulega væri horft til þarfa innlendra ferðamanna og ferðaþjónustunnar væri í raun óvit að reisa nýja Búrfellsvirkjun vegna enn frekari skerðingar á vatnsrennsli í náttúrulegum farvegi Þjórsár. Í stað þess að gefa út framkvæmdaleyfi fyrir nýja Búrfellsvirkjun II ætti frekar að gera þá kröfu á Landsvirkjun að hún myndi rennslisstýra því vatni, sem nú er tiltækt um sumartímann, um náttúrulegan farveg Þjórsár austan Búrfells svo ferðamenn gætu notið fossanna þar og gljúfursins í því sem næst sinni náttúrulegu mynd.
  • Svæðið, sem verður fyrir áhrifum af nýrri Búrfellsvirkjun II, gæti orðið mikilvæg viðbót við áningarstaði ferðaþjónustunnar, sem þarf nauðsynlega að dreifa álaginu af öðrum ferðamannastöðum Suðurlands. Þessi kostur verður að engu gerður með Búrfellsvirkjun II.

Holtavirkjun

– eyðileggur tvo fallega fossa og þekktan sögustað, á teikniborðinu

Holtavirkjun er önnur í röðinni af vatnsaflsvirkjununum í neðri hluta Þjórsár, neðan við Búrfell. Hún verður reist austan við eyjuna Árnes, þar sem Þjórsá rennur um svokallaða Árneskvísl í krika við bæinn Akbraut. Þjórsá verður stífluð fyrir ofan Holtavirkjun og til verður um 4,8 ferkílómetra stórt lón, Árneslón, sem þekja mun austari farveg Þjórsár og stóran hluta Árness. Fossinn Hestfoss hverfur fyrir fullt og allt undir lónið en fossinn Búði, sem liggur í vestari kvísl Þjórsár, verður að mestu þurr eða með stórskert rennsli. Vestari kvísl Þjórsár verður þurr á hátt í 10 km kafla og verður flatarmál þurra farvega um 4 ferkílómetrar. Í flóðum og sumarleysingum mun Þjórsá bera leir með sér niður annars þurran farveginn og verður viðvarandi leirfok úr honum yfir sveitir Suðurlands.

Holtavirkjun, grunnupplýsingar:
  • Uppsett afl:  57 MW
  • Orkuvinnsla:  450 GWst./ári
  • Flatarmál lóns (Árneslón):  um 4,8 ferkílómetrar
  • Flatarmál þurrs farvegar í Þjórsá neðan stíflu:  um 3,5 ferkílómetrar

Greinar og vefsíður:

Helstu áhrif Holtavirkjunar á umhverfi og samfélag

  • Holtavirkjun mun liggja í hjarta Suðurlandsundirlendisins og er áhrifasvæði virkjunarinnar því víðfeðmt. Leir mun fjúka úr þurrum farvegi Þjórsár og frá bökkum lónsins í kjölfar virkjunar, og mun leirfokið hafa ófyrirséð áhrif á búsetuskilyrði og ferðamennsku, sem og sumarhúsaeigendur á Suðurlandi.
  • Næstvatnsmesti foss landsins, Búði, verður þurrkaður upp og umhverfi hans gjöreyðilagt með stíflu Holtavirkjunar rétt ofan fossbrúnarinnar. Fossinn skipar merkan sess í jarðsögu Íslands, en við hann liggur umfangsmikill jökulgarður frá lokum síðasta ísaldarskeiðs fyrir um 11 þúsund árum. Enn fremur segir hann sögu landbreytinga við Þjórsá, en líkt og nafnið gefur til kynna var Árnes áður nes í Þjórsá en hefur breyst í eyju eftir að Þjórsá byrjaði að renna um Búða. Landsvirkjun kýs að gera lítið úr þessum merka fossi, en um Búða segir í vinnuskýrslu Landsvirkjunar frá 2003 að hann sé „snotur en ekki stórbrotinn“.
  • Áhrif Holtavirkjunar á lífríki Þjórsár og bakka hennar verða afar mikil. Um fjórðungur af lónstæði Árneslóns er votlendi og munu yfir 500 fuglapör tapa hreiðurstæðum undir lónið.
  • Vegna Holtavirkjunar mun laxastofn Þjórsár mun tapa hrygningarsvæðum og aðgengi að efri svæðum Þjórsár, sem og hliðarám, en alls óvíst er hvort nokkrar mótvægisaðgerðir muni heppnast. Í farvegi Þjórsár frá Búða niður að Árnessporði, sem verður að langmestu þurr eftir virkjun, eru ein helstu uppeldissvæði laxaseiða í Þjórsá. Ekki er því útlit fyrir annað en stórfellt hrun laxastofnsins í kjölfar Holtavirkjunar. Auk þess hafa áhrif á silungastofna verið lítið sem ekkert rannsökuð.
  • Árnes er þekktur sögustaður, en Árnessýsla dregur nafn sitt af staðnum. Heimildir benda til þess að héraðsþing hafi verið haldið í Árnesi og sér móta fyrir búðum nærri bakka Þjórsár við fossinn Búða. Einhvern tíma eftir landnám ruddi Þjórsá sér braut í gegnum haft við vesturhlutann við Búða og varð Árnes þá að eyju í Þjórsá. Ef af Holtavirkjun verður mun Árnes að hluta til hverfa undir lón.

Urriðafossvirkjun

– þurrkar upp vatnsmesta foss á Íslandi (Urriðafoss), á teikniborðinu

Urriðafossvirkjun er neðsti virkjanakosturinn í neðri hluta Þjórsár og jafnframt stærsta virkjunarhugmyndin. Með virkjun Þjórsár þarna myndi Urriðafoss, vatnsmesti foss landsins, standa þurr mestan hluta árs. Lítið rennsli yrði í fossinum yfir sumarið og í vatnslitlum árum myndi jafnvel lítið sem ekkert vatn koma í fossinn yfir sumartímann. Urriðafoss hefur alla burði til að verða einn af lykiláningarstöðum ferðamanna við hringveginn en virkjun fossins mun koma algjörlega í veg fyrir öll slík áform.

Urriðafossvirkjun, grunnupplýsingar:
  • Uppsett afl:  140 MW
  • Orkuvinnsla:  1040 GWst./ári
  • Flatarmál lóns (Heiðarlón):  um 9 ferkílómetrar
  • Flatarmál þurrs farvegar í Þjórsá neðan stíflu:  um 0,4 ferkílómetrar

Greinar og vefsíður:

Helstu áhrif Urriðafossvirkjunar á umhverfi og samfélag

  • Urriðafoss er vantsmesti foss landsins og afar tilkomumikill. Vatnsmagn Þjórsár við Urriðafoss er um þrisvar til fjórum sinnum meira en Hvítár við Gullfoss og er árfarvegurinn hátt í 250 metrar á breidd. Urriðafoss hefur alla burði til að verða einn af helstu ferðamannastöðunum við hringveginn en hugmyndir um virkjun hafa sett uppbyggingu ferðaþjónustu við Þjórsá síðustu tíu til fimmtán árin að langmestu leyti í algjöra bið. Með Urriðafossvirkjun mun fossinn missa sérstöðu sína og möguleg uppbygging áningarstaðar fyrir ferðamenn við hann verður endanlega stöðvuð.
  • Urriðafossvirkjun myndi hafa í för með sér endanlegt hrun laxastofnsins í Þjórsá, sem þó væri án efa að miklu leyti þegar laskaður vegna virkjanaframkvæmda ofar í Þjórsá. Mótvægisaðgerðir til verndar laxinum eru óljósar og vantar verulega upp á nægilegar rannsóknir á fiskistofnum árinnar til að fullyrða nokkuð um hvort mótvægisaðgerðir muni heppnast.
  • Við virkjun Þjórsár ofan við Urriðafoss mun reynast nauðsynlegt að færa til mikið magn af jarðvegi og ármöl. Efni úr göngum Urriðafossvirkjunar, sem og fíngerðum fokjarðvegi undan stíflum, þarf að koma fyrir á bökkum virkjunarlónsins. Einnig mun þurfa að dýpka farveg Þjórsár efst í virkjunarlóninu og verður gríðarlegu magni af ármöl dælt beint upp á árbakkana umhverfis. Þessir efnisflutningar munu verða til mikilla lýta á landinu og auka hættu á foki yfir sveitirnar umhverfis.
  • Skömmu eftir að Urriðafossvirkjun verður gangsett mun þurfa að dæla jökulleir, sem Þjórsá ber með sér inn í virkjunarlónið, upp af botni lónsins. Leirnum verður dælt upp á bakkana umhverfis og fluttur um eins stuttan veg út í sveitirnar í kring þar sem ákveðin svæði verða lögð undir hann. Líkt og við aðra virkjanakosti í neðri hluta Þjórsár er viðbúið að leirfok verði viðvarandi umhverfis Urriðafossvirkjun með slæmum áhrifum á búsetu og ferðamennsku.